Voorbereidingsbijeenkomst biënnale grote opkomst en succesvol verlopen

Bron: Nieuwsbrief Internationale Biënnale Leegstand & Herbestemming

De bijeenkomst heeft plaatsgevonden op 29 september as in de Academie van Bouwkunst te Amsterdam (Waterlooplein). De projecten langs de A2-corridor tussen Maastricht en Amsterdam die als case ingediend zijn door gemeenten, provincies, woningstichtingen, bedrijven en beroepsorganisaties zijn onderwerp van overleg geweest.

Onderzoeksateliers leegstand en herbestemming
De Biënnale Leegstand & Herbestemming heeft 11 onderzoeksateliers gepresenteerd. De ateliers vormen de ruggengraat van de Biënnale, die eind oktober in Maastricht van start gaat. Doel van de Biënnale is om partijen die betrokken zijn bij herbestemming te prikkelen om nieuwe denk en werkwijzen te ontwikkelen voor leegstand en herbestemming. Geïnteresseerden hebben kunnen kennis maken met de projecten en zich kunnen aanmelden voor deelname aan een atelier. Om de opgaven van de projecten extra scherpte te geven hebben een aantal ervaren deskundigen gereflecteerd op de projecten.

De rol van de ontwerper bij de herbestemmingopgave
Centrale vraag van het debat is hoe het onderwijs kan inspelen op de veranderende rol van de ontwerper bij de herbestemmingopgave. Een historicus, ontwerpers, docenten, opdrachtgevers en herbestemmingdeskundigen hebben zich gebogen zich over de vragen: wat maakt de herbestemmingopgave anders dan de traditionele architectenopdracht? Wat is de rol van de architect bij deze opgaven? En wat moet de architect in opleiding leren? Het debat werd geleid door Fred Schoorl, directeur van de BNA.

Herbestemmers op zoek naar programma.
Dat zou het motto kunnen zijn van de twaalf onderzoeksateliers die de ruggengraat vormen van de Internationale Biënnale Leegstand & Herbestemming, begin november in Maastricht. De succesvolle kickoff vond donderdag 29 september plaats in Amsterdam. Over duistere zaakjes en bier op de snelweg.

In een bomvolle zaal in de Academie van Bouwkunst in Amsterdam is donderdag 29 september de openingszet gedaan tot de Internationale Biënnale Leegstand & Herbestemming. Onder leiding van biënnalecurator Frank Strolenberg van het Nationaal Programma Herbestemming en Guido Wallagh van Inbo die als een chief whip de deelnemers opzweepte, bogen architecten, studenten, gemeente-ambtenaren, planologen, interieurarchitecten, erfgoedspecialisten en ontwikkelaars zich over dertien herbestemmingsopgaven.

Open uitnodiging
Het wemelde van de oproepen deze middag. Oproepen tot zwermdenken, omdenken of in ieder geval andersdenken; oproepen tot onvermoede allianties en vooral nieuwe oplossingen. De eerste kwamen van cultuurwethouder Carolien Gehrels van Amsterdam, die de middag opende. Amsterdam, zei zij, is zeer geïnteresseerd in goede ideeën mochten die opborrelen, om na deze open uitnodiging te vertrekken naar een vergadering van regionale bestuurders in, wel heel toepasselijk, de herbestemde Koekfabriek in Zaanstad.

Herbestemming is eerst en vooral een zoektocht naar een nieuw programma. Dat bleek deze middag, waarbij de twaalf opgaven de revue passeerden. Het geldt voor de Paterskerk in Eindhoven, voor de bunkers en magazijnen van het mobilisatiecomplex in Benschop en de scholendriehoek in Amsterdam.

Natuurlijk, er zijn ook technische problemen. Bij het Hembrugterrein Zaanstad is al 2,2 miljoen euro besteed aan het verhuurklaar maken van de machinehal en dan nog heb je alleen een stopcontact en een kraantje. Er zijn wettelijke restricties. Sommige objecten zijn door langdurige leegstand onderdeel geworden van beschermde flora en fauna, zoals steenfabrieken langs Rijn, Waal en Lek. Er zijn duivelse dilemma’s: bijvoorbeeld voor het Bisdom Haarlem, opdrachtgever voor het kerkencluster Zaanstad. Hoe kies je tussen kerken die je allemaal even lief zijn?

Brede teams
Onder leiding van een atelierleider, vaak een architect, verkenden de teams ‘hun’ herbestemmingsopdracht. Opdrachtgevers zijn veelal de eigenaren van het leegstaande gebouw. Zij stellen budget beschikbaar voor deze onderzoeksateliers, uiteraard in de hoop dat de gebundelde denkkracht lumineuze, of vooruit, werkbare ideeën oplevert. Meestal zijn gemeenten ook betrokken. De teams zijn breed samengesteld, juist om de discussie open te houden en dwarsverbanden en kruisbestuivingen te stimuleren. Deze donderdag was een eerste verkenningstocht.

Het team dat zich buigt over de ondertunneling van de A2 in Maastricht zon op een manier om dit onzichtbare werk zichtbaar te maken. Geïnspireerd op een initiatief in het Roergebied, opperen zij om de 2,3 km snelweg waar de tunnel onderdoor zal gaan, voor een weekend af te sluiten. Om Maastricht tijdelijk vast één te maken en de inwoners te laten proeven van de toekomstige situatie. Met een biertje gemoedelijk de snelweg over.

Ook een ander “Limburgs” team toont zich niet snel ontmoedigd. Zij hebben de opgave om de 50 duizend m2 kantooroppervlak van het CBS-gebouw in Heerlen nieuw leven in te blazen. Voor het al jarenlang leegstaande gebouw zien zij een toekomst weggelegd als biofabriek. En passant nemen zij ook het gangenstelsel van de mijnen onder het gebouw en de directe omgeving namen mee in hun suggestie voor 100 duizend m2 cityfarming.

Iets noordelijker ligt Eindhoven, de stad van Philips en van paters. Beide grotendeels vertrokken, de stad achterlatend met lege hulzen. De Paterskerk, onderdeel van een kloostercomplex,ligt in een groene oase in de stad. Een buitenplaats in de binnenstad; misschien is dat de sleutel tot een nieuwe bestemming.

Helemaal aan het eind van de as A2 in Amsterdam kampen ze met een meer stads probleem. De scholendriehoek in Bos en Lommer . Diverse eigenaren van de leegstaande scholen en gebouwen willen allemaal iets anders. Hoe krijg je ze op een lijn? Of moet je dat helemaal niet willen?

Architecten
Des Pudels Kern is en blijft de economische drager, het programma. Het vinden van een goede match tussen gebruikers en gebouw. Ook in het debat over de rol van de ontwerper aansluitend op de bijeenkomst over de onderzoeksateliers, ging het over programma’s. Of het de taak van de architect is om actief op zoek te gaan naar programma’s. Erik Rietveld van Vacant.nl vond van wel: ‘Om een plek te activeren moet je wel nadenken over het programma, over de gebruikers’. Hans Vermeulen van DUS architecten zit ook op dat spoor: ‘Architecten hebben tegenwoordig een veel breder netwerk, dat je logischerwijs in zet bij herbestemming’. Een tegengeluid kwam van hoofd Architectuur van de Amsterdamse academie Machiel Spaan, die zich af vroeg of een architect wel voor een programma kán zorgen. Ook architect Wessel de Jong plaatste een kanttekening. Hij brak een lans voor het unique selling point van architecten: kennis van materialen, technieken en constructies.

Een waardering van ambachtelijkheid, die Machiel Spaan onderschreef met een verwijzing naar filosoof Richard Sennett: Herbestemmingsopgave is een dynamische reparatie, die zorgt dat iets in een nieuwe situatie functioneert.

Verder
Wat gaat er verder gebeuren? De leiders van de onderzoeksateliers gaan in de komende weken de teams definitief samenstellen, begroting en werkplannen opstellen. Op 31 oktober gaat elk team op werkbezoek naar de eigen locatie. Tijdens de Internationale Biënnale Leegstand & Herbestemming moeten zij op 1 en 2november vol aan de bak. Op 3 november geven zij hun eerste presentatie.

De definitieve plannen worden gepresenteerd in de aanloop naar 2013, tijdens de Tweede Internationale Biënnale.

U kunt nog meedoen. Er zijn nog plaatsen in verschillende teams. Om de samenstelling breed te houden, worden vooral andere disciplines dan ontwerpers aangemoedigd zich te melden – ontwikkelaars, planologen, marktonderzoekers , antropologen etc.
Via www.biennaleherbestemming.nl.