Tweede Dag van de Limburgse landschapsgeschiedenis

Programma

10.00 uur        Ontvangst met thee en koffie

10.30 uur        Welkom door Armand Cremers (LGOG), Wilfred Alblas Limburgs Landschap) en Lita Wiggers (RHCL)

10.45 uur        Pieter Caljé (LGOG): De landschapsbiografie als instrument voor landschapsgeschiedenis

11.15 uur        Nico Randeraad (FdCMW-UM): De Keizersweg ten westen van de Maas: een streep door het landschap

11.45 uur        Vragen en discussie

12.05 uur        Lunchwandeling omgeving kasteel Arcen in vier groepen (kasteel, kasteeltuinen, doolhof, dorp aan de Maas) onder leiding van o.a. Edmond Staal, Elyze Storms-Smeets en Ger Frenken.

13.30 uur        Michiel Purmer (Natuurmonumenten): Het Geuldal: van Heimans’ boeren Arcadië tot een multifunctioneel landschap

14.00 uur        Elyze Storms-Smeets (Gelders Genootschap): Erfgoedensembles in het Zuid-Limburgse landschap. De problematiek van leegstand en de kansen voor herbestemming

14.30 uur        Vragen en discussie

14.50 uur        Thee/ koffie

15.05 uur        Panelgesprek over de aanvraag van de UNESCO werelderfgoedstatus voor Zuid-Limburg

                        Panelleden: Anya Niewierra (VVV Heuvelland), John Jagt (Natuurhistorisch Museum), Hans Renes (Universiteit Utrecht), Wilfred Alblas (Limburgs Landschap), Toine Gresel (directeur Nationaal Landschap Zuid-Limburg), Joep Orbons (Dr. Van Schaikstichting), Dré van Marrewijk (RCE)

16.30 uur        Première TV serie De geschiedenis van het Limburgs Landschap

17.00 uur        Borrel

Dagvoorzitter: Lita Wiggers (RHCL)

Entree, parkeergelegenheid, koffie en borrel zijn gratis, een lunchpakket is voor €10 verkrijgbaar.

Abstracts lezingen en sprekersinformatie

Pieter Caljé: De landschapsbiografie als instrument voor de Limburgse landschapsgeschiedenis

Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw hebben de begrippen landschapsbiografie en culturele biografie in toenemende mate hun weg gevonden naar de wereld van de archeologie, erfgoedstudies, conserveringsstudies en de landschapsgeschiedenis maar ook naar de ruimtelijke ordening en het landschapsbeleid. Voor de landschapsgeschiedenis hebben vooral Jan Kolen en Theo Spek dit begrip op inspirerende wijze uitgewerkt. Het begrip is ook een kernbegrip binnen het nationale erfgoedbeleid geworden. In deze lezing zal het belang van de landschapsbiografie voor de Limburgse landschapsgeschiedenis nader worden uitgewerkt. Daarbij zal duidelijk worden dat het begrip bij uitstek geschikt is om de tegenstelling tussen geschiedenis en erfgoed te verzoenen, om de diverse disciplines en benaderingen die essentieel zijn voor de landschapsgeschiedenis te integreren en om richting te geven aan de toekomst van het landschap.

Dr. Pieter Caljé heeft zich sinds 2000 op diverse wijzen beziggehouden met landschapsgeschiedenis. Hij was nauw betrokken bij het project Landmarks van het Grensschap, dat de landschapsgeschiedenis van het oude cultuurlandschap tussen Maastricht-West, Riemst en Lanaken op locatie zichtbaar heeft gemaakt. Ook was hij betrokken bij het erfgoedproject van de gemeente Maastricht de Culturele Biografie van Maastricht. Hij verzorgde een hoofdstuk voor de opleiding landschapsgids van het IVN. In 2016 hield hij de Habets-lezing over Limburgse landschapsgeschiedenis, die later in de Publications is gepubliceerd. Van 1991 tot 2017 was hij verbonden aan de Faculteit Cultuur- en Maatschappijwetenschappen van de Universiteit Maastricht, onder meer bij de master Arts and Heritage, waarvoor hij cursussen over de culturele biografie en archeologie en erfgoed verzorgde. Hij is voorzitter van de commissie landschapsgeschiedenis van het LGOG.

Dr. Nico Randeraad: De ‘Keizersweg’ ten westen van de Maas: een streep door het landschap

De N78 is tegenwoordig een op het oog vrij oninspirerende ‘gewestweg’ in de Belgische provincie Limburg tussen Vroenhoven en Kessenich. Het traject maakte ooit deel uit van de Route impériale no. 3, die in 1811 werd gepland om een snelle verbinding tussen Parijs en Hamburg tot stand te brengen. Het stuk dat over Nederlands grondgebied leidt, staat nog steeds bekend als de ‘Napoleonsbaan’. De lezing gaat over het gedeelte tussen Maastricht en Maaseik, in de volksmond ooit de ‘Keizersweg’ genoemd en aangelegd in de periode 1812-1813. We concentreren ons in het bijzonder op de doortocht bij Rekem. Wie de weg kent, zal niet snel gegrepen zijn door de schoonheid van deze verbinding. Wat maakt de weg toch interessant voor de landschapsgeschiedenis? Deze lezing ligt een tipje van de sluier op door iets te vertellen over het lopende onderzoeksproject van Nico Randeraad, en Mathieu en David Maesen (resp. lokaal historicus en fotograaf uit Rekem).

Dr. Nico Randeraad is als historicus verbonden aan de Faculteit der Cultuur- en Maatschappijwetenschappen van de Universiteit Maastricht. Hij heeft over uiteenlopende onderwerpen van de moderne Nederlandse en Europese geschiedenis gepubliceerd. Hij is mederedacteur van Behoedzaam Bestuur. Twee eeuwen provincie Zuid-Holland (2014), waarin hij verschillende hoofdstukken voor zijn rekening genomen heeft.  Per 1 december 2018 zal hij als directeur ad interim aantreden bij het Sociaal Historisch Centrum Limburg.​

Michiel Purmer: Het Geuldal: van Heimans’ boeren-Arcadië tot een multifunctioneel landschap

Sinds Eli Heimans in 1911 de schoonheid van het Geuldal beschreef in zijn boek Uit ons krijtland, staat dit bijzondere beekdal ook volop in de aandacht van natuurbeschermers. Centraal in de voordracht staat de rol van Natuurmonumenten in het Geuldal. Al rond 1911 was er contact tussen Natuurmonumenten en Heimans over mogelijke verwervingen in het gebied, maar pas in 1955 zou Natuurmonumenten daadwerkelijk gronden verwerven in Zuid-Limburg. In dat jaar werd kasteel Genhoes met gronden aangekocht. Een volgende mijlpaal voor Natuurmonumenten was de Aktie Geuldal in 1977, samen met Stichting Limburgs Landschap. In de lezing is niet alleen aandacht voor de verwervingsgeschiedenis, maar ook voor het uitgevoerde beheer. Met welke beheervisie ging Natuurmonumenten sinds 1955 aan de slag? En is die insteek sindsdien veranderd? In hoeverre speelde cultuurhistorische argumenten een rol in het beheer?

Michiel Purmer is specialist erfgoed bij Natuurmonumenten. In het dagelijks leven adviseert hij Natuurmonumenten over de cultuurhistorie in de gebieden van de vereniging. Daarnaast is hij buitenpromovendus aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Eind dit jaar hoopt hij te promoveren op een proefschrift, waarbij voor een viertal gebieden van Natuurmonumenten de verhouding tussen natuur, erfgoed en landschap in het beheer van de verenging sinds 1945 is onderzocht. Het Zuid-Limburgse Geuldal was een van de voorbeeldstudies.

Elyze Storms-Smeets: Erfgoedensembles in het Zuid-Limburgse landschap. De problematiek van leegstand en de kansen voor herbestemming

Zuid-Limburg is een gebied met een rijke geschiedenis, een hooggewaardeerd cultuurlandschap en veel monumentale panden. Het is echter ook een kwetsbaar gebied dat kampt met veel leegstand. Zeker bij monumenten is leegstand ongewenst. Gebrek aan onderhoud leidt  tot verval van het pand en verloedering van het landschap. Met name voor monumentale buitenplaatsen, boerderijen en molens is herbestemming een lastige opgave. Het gaat om belangrijke en complexe erfgoedensembles, functioneel samenhangende ruimtelijke eenheden met een gedeelde geschiedenis. De boerderij met bijgebouwen, erf, boomgaard, tuin, landerijen. De molen met bijgebouwen en molenbiotoop. Het kasteel/ landhuis met bijgebouwen, tuin, park, bossen, landerijen, boomgaarden, etc. Samen hebben ze een grote invloed hebben op de kwaliteit van het bijzondere cultuurlandschap van Zuid-Limburg. Voor provincie Limburg wordt dit jaar een onderzoeks- en participatieproject gedaan naar de leegstand en herbestemming van erfgoedensembles in Zuid-Limburg. Welke lessen kunnen we daarbij leren uit het verleden? En hoe kunnen overheden, eigenaren, vakdeskundigen en andere betrokkenen samen werken aan de instandhouding van deze monumentale ensembles in het Zuid-Limburgse landschap?

Dr. Elyze Storms-Smeets studeerde sociale geografie in Utrecht en Durham (U.K.). Ze promoveerde aan de University of Leeds op het onderwerp 'Landscape and society in Twente and Utrecht; a historical geography of Dutch country estates, c. 1750-1950’. Elyze is werkzaam bij het Gelders Genootschap, Arnhem, als adviseur erfgoed en cultuurlandschap, en expert buitenplaatsen en landgoederen. Bij het Gelders Genootschap startte Elyze in 2007 met projecten als Kastelenboek Gelderland, Gelders Arcadië en de Oude Kaart van Nederland. Dat werk is uitgegroeid tot onderzoek en advisering aan overheden en landgoedeigenaren met betrekking tot verleden en toekomst van buitenplaatsen en landgoederen in heel Nederland. Momenteel is ze projectleider van het project over leegstand en herbestemming van erfgoedensembles in Nationaal Landschap Zuid-Limburg. Van september 2012 tot 2017 was ze universitair docent Historische Buitenplaatsen en Landgoederen aan Rijksuniversiteit Groningen (Kenniscentrum Landschap). Elyze is lid van de commissie Landschapsgeschiedenis van het LGOG.