Nieuw tijdperk voor het oude. Verslag conferentie Biënnale Leegstand & Herbestemming

Bron: www.cultureelerfgoed.nl

Creativiteit, flexibiliteit en oude gebouwen. Drie noodzakelijke ingrediënten voor een cocktail van nieuwe ideeën. Alle sprekers op deze Internationale Biënnale Leegstand & Herbestemming signaleerden een nieuw begin. De openingszet was aan Richard Florida die voor een gehoor van herbestemmers, entrepreneurs, corporatiemensen, bestuurders, ontwikkelaars en vastgoedeigenaren een betoog hield over flexibiliteit en openheid.

Economische en ruimtelijke shift
De enorme leegstand is een voortvloeisel van de oude economische orde, waarbij subsidies en belastingvoordelen het onverantwoorde gebruik van ruimte en resources in de hand werkten. Om de economische crisis het hoofd te bieden moeten we het uitdijen van de stad stoppen, stelt Florida. De stad moet wel groeien, maar samengebald. Wat we moeten zien te bereiken is Unfordisme. Gemiddeld is een Canadees gezin driekwart van het inkomen kwijt aan huis, energie en transport (lees: de auto). Dat is in feite nog een uitvloeisel van het Ford-tijdperk, de opkomst van de auto-industrie. De vraag naar auto’s leidde tot meer infrastructuur, tot suburbs, nog meer wegen etc etc. We must stop it, zegt Florida, en Occupy Now is in feite een eerste wake-up call. De creatieve klasse moet het voortouw nemen in het bewerkstelligen van de economische en ruimtelijke shift, gelijk optrekkend met de bestuurders van de grote steden, wier stem veel te weinig gehoord wordt. De stad is hun biotoop, stelt Florida.

Creatieve industrie
‘Geef ze geen geld, maar geef ze een sleutel’. Veel kernachtiger kun je het niet formuleren. De aanbeveling komt van Ronald Rietveld van het bureau Rietveld Landscape sluit naadloos aan bij het betoog van Florida. Dat staat de overheid te doen om de creatieve industrie – een van de topsectoren die het kabinet benoemd heeft – te laten gedijen. Maar, merkt hij op, vreemd genoeg rept het kabinet met geen woord over ruimte in de beleidsplannen over het stimuleren van de creatieve industrie. Met het voorbeeld van Post CS in Amsterdam demonstreert hij juist hoe belangrijk oude gebouwen zijn voor nieuwe ideeën. De magie ontstond door een rijke collectie aan bedrijven in het oude postsorteercentrum in combinatie met een publiek programma op de begane grond (Stedelijk Museum en Mediamatic), en niet onbelangrijk, het even publieke en hippe Club 11 op de hoogste etage.

Cohesie creëren
De enige manier om tot iets nieuws te komen is een oncomfortabele atmosfeer van twijfel te creëren, stelt Johan Anrys van bureau 51N4E, het bureau van de Vlaamse Rijksbouwmeester. Zijn bureau vaart daar wel bij en het levert opmerkelijke ingrepen op. In de drukste autostraat in Brussel, de Wetstraat, overtuigde hij een politieke partij tot het openen van een openbaar café (‘niét in de partijkleuren’) op de begane grond. Wie daar nu een kop koffie drinkt, krijgt een haast meditatieve ervaring voorgeschoteld: op slechts enkele centimeters afstand rijden de auto’s in een onstuitbare maar stille stroom langs het geluidwerende glas.

Architecten moeten investeren in de stad, cohesie creëren, is de overtuiging van Anrys. Een te groot historisch geweten zit ons daarbij soms in de weg. Maar we moeten niet te scrupuleus zijn.

Schieblock
Een soortgelijk uitgangspunt hanteert ook ZUS architecten, het bureau dat het Rotterdamse Schieblock exploiteert. Behalve een dood gebouw tot leven wekken, willen de architecten bijdragen aan het stedelijk weefsel, zorgen dat er weer mensen op straat lopen. Vanuit die gedachte hebben zij ook straatmeubilair ontwikkeld van sloophout, dat zij illegaal op straat plaatsen. Niet wachten op de planners, is hun motto, maar een evolutionaire groei bevorderen.

Projectmarketing
Tom Bloxham oprichter en topman van Urban Splash, een grote ontwikkelaar uit Groot-Brittannië (‘one of the bad guys’), deelt die ambitie, met een verwijzing naar de eed van de Atheense burgers: wij willen deze stad groter, beter en mooier achterlaten dan wij hem aantroffen. Achter een soms wat al te gladjes gebrachte presentatie van hun belangrijkste projecten, ging wel een heldere boodschap schuil: selling, selling, selling. Een mooi project tot stand brengen is één ding, maar je moet het wel onder de aandacht weten te brengen. De boer op dus.

Obstakels uit de weg ruimen
De biënnale werd afgesloten met de ondertekening van de Akte van Herbestemming. Dertig organisaties uit de publieke, private en particuliere hoek bundelen daarmee hun krachten om herbestemming en transformatie van karakteristieke gebouwen tot dé standaard te verheffen in de ruimtelijke ordening. De ondertekening werd ingeluid met een debat met verschillende roergangers in het herbestemminsveld en partners van de Akte. Debatleider Felix Rottenberg interviewde rijksbouwmeester Frits van Dongen, Duco Stadig, voorzitter van het Herbestemmingsteam en oud-wethouder en Frank Bijdendijk, voorzitter van het net opgerichte Nationaal Renovatie Platform. Zij bleken het zeer eens met elkaar. Niet alleen over de onvermijdelijke omslag van nieuwbouw naar herbestemming, maar ook over de obstakels (wettelijk, financieel) die nog uit de weg geruimd moeten worden. En over een nieuwe leest voor de architectuuropleidingen, waarbij meer aandacht is voor studeren, vakmanschap en kleinschaligheid, opdat ‘de opleidingen niet alleen opleiden tot wat sexy is’, zoals Bijdendijk het formuleerde.

Het laatste woord was aan RCE-directeur Cees van ’t Veen, die nog een nieuwtje te melden had. Er zijn twee kersverse subsidieregelingen ingesteld voor herbestemming. Eentje voor het maken van haalbaarheidsplannen en eentje om panden wind- en waterdicht te maken. Samen goed voor circa 4 miljoen euro. En het loopt storm. Op de eerste regeling kwamen in drie dagen al zeventig gegadigden af, op de tweede regeling vijftien.

NB In de middag maakten de deelnemers excursies naar uiteenlopende locaties. Over dit programmaonderdeel volgt nog berichtgeving.