Monumentale Ringoven middelpunt nieuwe wijk Panningen

Het gebouw moet een ziel krijgen

Bron: Bouwen aan monumenten, nummer 2 2011

De rond 1900 gebouwde en in de jaren zestig stilgelegde ringoven lag er een aantal jaren geleden desolaat bij. De waarde van dit bijzondere industriële erfgoed werd weliswaar erkend, maar weer en wind hadden het gebouw in de loop der tijd steeds verder aangetast. Tot de plannen ontstonden voor het Ring-ovenpark, het combineren van wonen, werken, zorg, onderwijs en verblijven op de toen nog grotendeels braakliggende grond rondom de oven. De ringoven moest het bijzondere middelpunt van deze wijk – waar duurzaamheid een belangrijke rol speelt – worden.

Signatuur
“We hebben de ringoven zo’n twee jaar geleden voor het symbolische bedrag van één euro overgenomen van woningstichting Wonen Helden, met de verplichting er zorg voor te dragen”, vertelt Huub Salemans. “Vervolgens hebben we plannen gemaakt voor de restauratie en herbestemming van het gebouw. Aan de hand van die plannen hebben we subsidie aangevraagd.” De werkzaamheden werden in drie fasen verdeeld, zegt Salemans. In de eerste fase, inmiddels bijna afgerond, werd het casco van de ringoven gerestaureerd. “We hebben de schoorsteen, met het ovenlichaam het monumentale deel van het gebouw, helemaal in ere hersteld. Met alle kenmerken van de oorspronkelijke bouwer; die waren zijn signatuur. Het dak en dakbeschot zijn geheel vernieuwd en het ovenlichaam wordt hersteld en schoongemaakt.”

Conformeren
Momenteel wordt gewerkt aan de buitenschil, de uitbreiding ten behoeve van de nieuwe functies. De derde fase betreft het aanpakken van de entree en de achterzijde. Over die diverse functies zegt Jos van den Munckhof: “Door de multifunctionaliteit moet het een gebouw voor zorginstellingen, organisaties en verenigingen worden, maar ook voor de hele gemeenschap. We hebben uitvoerig met de toekomstige gebruikers over hun wensen gesproken en houden daar rekening mee. T
Uitbreiding ringoven tbv nieuwe functie.

“Niet gebouw op functie, maar functie op gebouw afstemmen”
Er lag al een ontwerp voor de ringoven toen Piet Vermeer van Vermeer Architecten uit Gilze werd ingeschakeld. De reden: het eerste ontwerp was te duur vanwege de forse ingrepen die daarin werden voorgesteld. “Niet alleen leverde het gebouw daardoor kwaliteit in”, legt Piet Vermeer uit, “bij een monument moet je het gebouw niet op de nieuwe functie, maar die functie op het gebouw afstemmen. Je moet de structuur respecteren en de mogelijkheden die het gebouw biedt optimaal benutten.” Wat in het ontwerp van Vermeer Architecten dan ook is gebeurd. Na het nodige denkwerk, voegt Vermeer er aan toe. “Uiteraard. Je gaat een lineair productiegebouw een heel andere invulling geven, met als belangrijkste uitgangspunt dat het een ontmoetingsplek wordt, maar eveneens dat de diverse gebruikers geen last van elkaar hebben.” Vermeer hield bijvoorbeeld rekening met de ‘lage’oven tunnel. “Daar hebben we onder meer een verkeers-ruimte van gemaakt en de toiletgroepen – omdat die niet zo hoog hoeven te zijn – ondergebracht. Evenals de rustruimte voor het kinderdagverblijf. Ook komt er een museale hoek voor kleine exposities.” De betonnen vloer die nu op de oven is geplaatst zorgt er niet alleen voor dat de verdieping een publieksfunctie kan krijgen, hij ondersteund tevens het gebouw dat voorheen op de oven rustte. “Met het oog op de monumentale status keek Monumentenzorg nadrukkelijk mee, met het oog op de veiligheid de brandweer. Zo zijn we tot een ontwerp gekomen dat de monumentale ringoven respecteert en tevens aan de uiteenlopende eisen van de nieuwe functies voldoet.”

Ze conformeren zich aan de uitgangspunten van ontmoeting, samenwerking en het gezamenlijk gebruik van de ruimten in de ringoven. Daarmee geven ze een bijzonder karakter aan het gebouw. Het moet immers een ontmoetingsplek worden, een locatie waar mensen samen komen. Zo moet het gebouw een ziel krijgen.”

Oorspronkelijke materialen
In het gebouw zijn onder meer een buitenschoolse opvang, dagopvang voor ouderen, expressieruimte voor mensen met een geestelijke beperking, atelieronderwijs en een sociaal restaurant voorzien. De bovenverdieping van de oven wordt een plek voor wat grotere activiteiten zoals voorstellingen. Bij het inrichten worden de functies zoveel mogelijk op het gebouw afgestemd, zo maken Salemans en Van den Munckhof duidelijk. Dat betekent bijvoorbeeld geen verblijfsfuncties daar waar een ruimte geen 2,40 meter hoog is.
En waar bredere of hogere door- of ingangen moeten komen, gebeurt dat zoveel mogelijk op plekken waar het gebouw in een dusdanig slechte staat was dat ingrijpen de authenticiteit niet al te zeer aantast. Een van de weinige concessies die ze hebben moeten doen, geven beide heren aan, is het vervangen van de verdiepingsvloer van de oven om op de bovenverdieping een publieksfunctie mogelijk te maken. “De oorspronkelijke vloer bestond uit zand en tegels en bevatte stookgaten. Die is nu vervangen door een betonnen vloer. Verder hebben we zo veel mogelijk oorspronkelijke materialen gebruikt, zoals eerder gebruikte bakstenen, of gekozen voor authentieke materialen zoals hout en keramische producten.”

De verwachting is dat de restauratie voor de bouwvak klaar is en de inbouw en uitbreiding van de ingang in januari 2012. In dat geval kan het gebouw begin 2012 in gebruik worden genomen.

“RESTAURATIE RINGOVEN SMAAKT NAAR MEER”
Janssen Bouwen & Ontwikkelen uit Panningen is een gerenommeerd bouwbedrijf dat projecten verzorgt in uiteenlopende bouwdisciplines. Restauraties maakten daar tot nog toe een klein onderdeel van uit, maar, zo zegt directeur Evert Janssen, “de restauratie van de ringoven smaakt naar meer”. Naast de restauratiewerkzaamheden verzorgt Janssen Bouwen & Ontwikkelen eveneens het nieuwbouwgedeelte. Evert Janssen legt uit wat het project inhoudt. “We hebben onder meer de complete kapconstructie vervangen door nieuwe spanten met een authentieke uitstraling. Verder hebben we het metselwerk aan de oven hersteld, waarbij we behoorlijk hebben moeten zoeken naar de juiste steen. Daarnaast is de achtergevel vernieuwd, ook weer in de oorspronkelijke stijl. Wat we nog moeten doen is de buitenwanden schoonmaken en opnieuw voegen.” Dat alles, vertelt Janssen, gebeurt in nauwe samenwerking met architect Piet Vermeer. “Een man met veel ervaring op het gebied van restauraties. Zijn bestek was voor ons een goede basis.” Het bouwbedrijf is momenteel bezig met een nieuwe, transparante puienlijn, helemaal afgestemd op de nieuwe functies. “We passen daarin eiken kolommen toe, dat sluit aan bij de uitstraling van het monument.” De betonnen verdiepingsvloer in de ringoven is inmiddels klaar. “Daarmee is de verdieping eveneens geschikt voor zijn nieuwe functie en heeft het gebouw meer stabiliteit gekregen. De ringoven krijgt een heel andere bestemming; daar leveren wij met onze werkzaamheden een bijdrage aan.