MoMo in de Praktijk, 12 april in De Meelfabriek Leiden

Verslag en Agenda

De opkomst op 12 april was groot. Meer dan 360 deelnemers hadden zich aangemeld. Gastheer en eigenaar Ab van der Wiel had gezorgd voor een uitstekende ambiance op het terrein van de Meelfabriek, een herbestemmingsproject pur sang. Via een partytent voor de catering liep men voor het programma MoMo in de Praktijk door tot in een van de gebouwen van het complex.
Daar schetste architect Peter Zumthor de plannen voor herontwikkeling en stedelijke vernieuwing. De fysieke structuur van de industriële gebouwen straalt schoonheid en kracht uit en blijft behouden en gerespecteerd in de uitwerking van het ontwerp. Voor meer informatie zie www.demeelfabriek.nl.

Cultuurhistorie in de Ruimtelijke Ordening
Henriëtte de Savornin Lohman (clustermanager Recht, Instrumenten en strategie, VROM Henriette.deSavorninLohman@minvrom.nl) benadrukte in haar presentatie Cultuurhistorie in de Ruimtelijke ordening het belang van het meewegen van cultuurhistorie. Cultuurhistorie verleent identiteit en creëert waarde en dient vanaf de allereerste planfase te worden betrokken. De Structuurvisie Cultuurhistorie ondersteunt deze benadering.

Pim van Mourik (directeur Woningcorporatie Poort6 te Gorinchem pvanmourik@poort6.nl) betoogde dat cultuurhistorie een kapstokbegrip is en helder moet worden gedefinieerd. Bied een tegenwicht aan historische sensatiezucht en de benadering van geschiedenis als pretpark was zijn advies. De mens is de kern van de cultuurhistorie. Van Mourik illustreerde zijn betoog met verwijzingen naar de literatuur.

Dagvoorzitter Hans de Boer inspireerde de aanwezigen tot discussie door stelling te nemen en vragen te ontlokken. Hij hield het publiek voor dat een soepele relatie tussen marktpartijen en overheid vereist is om MoMo voor elkaar te krijgen.  Cultuurhistorie is een paraplubegrip en geeft ruimte aan opvattingen en zienswijzen. De roep klonk om het begrip duidelijker te definiëren, hetgeen meer zekerheid zal bieden cultuurhistorische waarden te borgen. Er is discrepantie in de terminologie tussen architecten en historici: concrete taal tegenover anekdotische bewonersverhalen. Er moet ruimte zijn voor emoties van minder deskundigen, hetgeen pleit voor een zachte definitie. Gemeenten moeten in gesprek blijven met burgers. Het is een techniek om cultuurhistorie te vertalen in een bestemmingsplan.

KiMoMo en Vrijwilligersbeleid
Dirk Houtgraaf (Hoofd Kennisuitwisseling Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed (RCE) d.houtgraaf@cultureelerfgoed.nl) ziet in het veld bij amateurs en professionals veel (fragmentarische) kennis met betrekking tot monumenten. De rol van de Rijksdienst is die van een schakelstation dat kennis verbindt en netwerken en databases bij elkaar brengt. De RCE wil een centrale service in de vorm van een technische infrastructuur ter beschikking stellen aan alle mensen die met erfgoed werken. Met publiek geld gemaakte databases moeten voor iedereen toegankelijk zijn. Hoe krijgen we alle informatie vervolgens bij elkaar? Als voorbeeld noemt Houtgraaf de inspanningen van Wikimedia om van elk rijksmonument een pagina op Wikipedia te zetten.

Willem Heijbroek (Heemschut, vz afdeling Zeeland Heijbroek@zeelandnet.nl) noemde voorbeelden van bewonersinitiatieven en de betrokkenheid van burgers en vrijwilligers bij behoud van erfgoed. Hij geeft aan waar het goed is gegaan en waar verbetering noodzakelijk is. Er zijn heel veel organisaties actief; inventarisatie en toetreding tot de Federatie Instandhouding Monumenten (FIM) is vereist. Het is vervelend als men zijn gelijk via procedures moet halen. Daarom is het noodzakelijk dat particuliere organisaties bij de voorbereiding van bestemmingsplannen worden betrokken (pro-actief).

In de discussie werd voor meer samenwerking tussen partijen en groeperingen gepleit. Op lokaal niveau is het soms moeilijk gehoor te vinden voor MoMo. Het advies van dagvoorzitter Hans de Boer is om niet te ééndimensionaal te opereren: toon ook gevoel voor invalshoeken van anderen, dat is effectief lobbyen. Inzicht in cultuurhistorische elementen ontwikkel je steeds opnieuw. Een periode van afkoeling inbouwen vóór eventuele sloop is nuttig, nu het instrument Artikel 3 van de monumentenwet niet meer bestaat.

Elevator pitch 
De elevator pitch werd ingevuld door de gemeenten Apeldoorn, Maastricht, Zaanstad en Noordenveld. Elevator pitch wil zeggen dat men in kort bestek uitlegt waar men mee bezig is.

Apeldoorn – zo memoreerde Cristien van Zuthem, teamleider Historie c.vanZuthem@apeldoorn.nl – creëert draagvlak voor MoMo binnen de eigen organisatie en daarbuiten door het maken van cultuurhistorische analyses. De commissie Ruimtelijke kwaliteit is breed qua disciplines en streeft integrale benadering na. MoMo is een noodzakelijke toevoeging aan de huidige wetgeving die onmisbaar is voor iconen. Cultuurhistorie zit verankerd in het DNA van de organisatie. De kracht van passie!

Vera Hamers vera.hamers@maastricht.nl, beleidsmedewerker Monumenten, brengt naar voren dat Maastricht de tweede monumentenstad van Nederland is en veel karakteristieken en structuren kent die allemaal moeten worden geborgd in het bestemmingsplan. Voorbeeld zijn de parochiewijken en vestingstructuren. Daarnaast heeft Maastricht unieke voorbeelden van herbestemming van het religieus erfgoed. Maastricht heeft een integraal systeem ontwikkeld voor het beschermen van cultureel erfgoed in het bestemmingsplan: het ‘Maastricht Planologisch Erfgoed’. In één dubbel bestemming wordt onder- en bovengronds erfgoed waaronder architectuur, stedenbouw, groen en archeologie beschermd. Zelfs de gemeentelijke monumenten worden via het bestemmingsplan aangewezen. Maastricht heeft het Rijk om steun gevraagd bij de juridische toets.

In Zaanstad – legt Marjorie Verhoek m.verhoek@zaanstad.nl, beleidsadviseur Monumenten uit – is de opgave om voor 100 industriële monumenten herbestemming te vinden, zoals voor het Hembrugterrein. Totaal is er 420.000m² mee gemoeid. Daarnaast zijn er uitdagingen zoals het omgaan met de industrie in de stad, het vasthouden aan kleinschalige lintbebouwing en het behouden van de identiteit van de stad. Er zijn expertmeetings georganiseerd over de pijlers van MoMo om richting te bepalen. Men wil slimme allianties aangaan om effectief MoMobeleid te kunnen voeren.

Veenhuizen, vertelt wethouder Jan Kemkers (via j.panman@gemeentenoordenveld.nl), is bekend als strafkolonie van de Maatschappij van Weldadigheid, en als gebied waar Justitie aansluitend een grote stempel op heeft gedrukt. Geïnspireerd door de nieuwe visies op de monumentenzorg (nu geformaliseerd als MoMo) is in 2003 gestart met het uitvoeren van een grootschalig, breed gedragen, programma van herbestemming en renovatie van monumentale gebouwen, orthogonale wegen en waterlopen. Een hechte samenwerking tussen rijk, provincie en gemeente, en de oprichting van het Ontwikkelingsbureau zijn belangrijke succesfactoren geweest. Voor de volgende fase van de gebiedsontwikkeling wordt het transitieplan Veenhuizen 2018 ontwikkeld, waarin ‘behoud door ontwikkeling’ het leidende thema is. http://www.gemeentenoordenveld.nl/digitaal_loket/projecten/veenhuizen. 

Enthousiast applaus was er voor deze 4 wervelende presentaties, die lieten zien dat maatwerk vereist is omdat nu eenmaal iedere gemeente voor een andere MoMo-opgave staat.

Bezegeling
Aansluitend was er de feestelijke bezegeling van nauwere samenwerking tussen het Aedes-netwerk Corporaties met Monumentenbezit en de Federatie Het Behouden Huis. Arno Boon, secretaris Vereniging Het Behouden Huis en Lisa Johnson, directeur SLS Wonen boden Marja van Bijsterveldt, waarnemend Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap het Leids Monumentenmanifest Modernisering Monumentenzorg. Aspirine voor stad en land aan.

Marja van Bijsterveldt haakte in op de elevator pitch van de vier gemeenten met haar opmerking Kennis delen is kwaliteit vermenigvuldigen. Monumenten zorgen voor binding en verdieping in een stad en zo veel mogelijk mensen zouden ervan moeten kunnen genieten. Bundel daarvoor de kennis over monumenten in archieven, bibliotheken en bij historische verenigingen en maak die kennis toegankelijk. Monumenten zijn belangrijk voor de culturele en economische ontwikkeling van een gebied. Dat is de meerwaarde van monumentenbeheer. Zij benadrukte voorts de vermindering van administratieve lastendruk voor eigenaren, de voordelen van herbestemming, de veranderde verhouding tussen rijk en gemeenten, overheveling van 19 miljoen rijksmonumentengeld naar het provinciefonds en samenwerking van monumentenorganisaties. Zij sloot af met waarderende woorden voor de vele vrijwilligers die bij de monumenten in Nederland betrokken zijn. 2011 wordt het Europees jaar voor de vrijwilliger en dat is zeer terecht!

Volgende MoMobijeenkomsten
• Maandag 27 september MoMo in de Praktijk
• Vrijdag 29 oktober MoMo in de Praktijk

Agenda MoMo gerelateerde bijeenkomsten
• 26 mei : Wikken en wegen. Congres: Archeologie van nationaal belang. RCE, Amersfoort (www.cultureelerfgoed.nl/actueel/agenda)
• 28 mei: Wonen in historie, de dag voor erfgoedbewoners. RCE, Amersfoort (www.Woneninhistorie.nl)
• 24 juni: Leegstand & Herbestemming. Kansen voor karakteristieke gebouwen. Leerhotel Het Klooster, Amersfoort (www.sbr.nl)
Zie voor andere bijeenkomsten die aansluiten bij Monumentenzorg de site van
• Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed (www.cultureelerfgoed.nl/actueel/agenda)
• Erfgoed Nederland (www.erfgoednederland.nl/agenda)
• Erfgoed in de praktijk (www.erfgoedindepraktijk.nl)

Het verslag inclusief foto’s is hier te downloaden