‘Laat landbouw het landschap versterken’

Bron: WOT Natuur en Milieu – Wageningen UR

De komende hervorming van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid biedt kansen voor het Nederlandse landschap. Landbouwsubsidies kunnen in de toekomst gebruikt worden om agrarisch landschapsbeheer te ondersteunen. Dat is het meest productief als de subsidies dienen om ontwikkelingen die al in gang zijn te versterken, in plaats van tegen de stroom in te roeien. Alterra heeft deze ontwikkelingen in opdracht van het Planbureau voor de Leefomgeving op een rij gezet.

Landschappen gaan meer op elkaar lijken
De landbouw in Nederland verandert in hoog tempo. Het aantal bedrijven neemt af, resterende bedrijven worden groter en de productie wordt steeds verder beheerst door technische ingrepen. De veranderingen hebben grote gevolgen voor het grotendeels door boeren beheerde landschap. Streekeigen agrarische landschappen, die van oudsher sterk van elkaar verschillen, gaan steeds meer op elkaar lijken. Kunnen de ontwikkelingen ook worden aangegrepen om nieuwe landschapskwaliteiten tot stand te brengen?

Overal sprake van schaalvergroting
Onderzoekers van Alterra hebben voor in totaal 23 verschillende Nederlandse cultuurlandschappen onderzocht hoe de landbouw zich heeft ontwikkeld en wat de verwachtingen zijn tot 2020. Het resultaat is een aantal landsdekkende kaarten die aangeven wat de landschappelijke effecten zijn. Schaalvergroting en daarmee samenhangende processen van intensivering en specialisering spelen in alle sectoren en in alle landschapstypen. De mate waarin schaalvergroting zich voordoet en de effecten ervan op het landschap zijn echter niet overal gelijk. De studie brengt deze differentiatie in beeld. Over het algemeen blijkt verdichting en verstening van het landschap aan de orde. Verbetering van de agrarische productieomstandigheden leidt tot verlies aan karakteristieke landschapselementen en verkavelingspatronen, tenzij tegelijkertijd wordt geïnvesteerd in nieuwe landschapskwaliteiten.

Effecten functiemenging niet eenduidig
Het aantal landbouwbedrijven blijft afnemen. Tijdens de eeuwwisseling waren er nog 100.000 landbouwbedrijven, tegen 2020 is dit aantal naar verwachting gehalveerd. De voormalige agrarische erven krijgen vaak een andere functie. De effecten van deze functiemenging zijn niet eenduidig. Ze kunnen leiden tot meer verrommeling en verstening waardoor de eigenheid en herkenbaarheid van gebieden terugloopt. Maar de nieuwe gebruikers kunnen ook worden gestimuleerd om nieuwe landschapskwaliteiten te ontwikkelen.

Kansen om landschappelijke kwaliteit te versterken moeten benut worden
De studie besluit met aanbevelingen voor ondernemers en overheden om agrarische ontwikkelingen zodanig te geleiden dat kansen worden benut om ook de landschappelijke kwaliteit te versterken De aanbevelingen zijn relevant voor de huidige discussie over de toekomstige hervorming van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Net als zijn voorganger Verburg is staatssecretaris Bleker van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie van plan om inkomenssteun te koppelen aan maatschappelijke prestaties. Dit biedt perspectieven voor zorgvuldig beheer van de landschappelijke kwaliteit van het Nederlandse platteland.

Meer informatie is te verkrijgen in het werkdocument ‘Landschappelijke effecten van ontwikkelingen in de landbouw’ van WOT Natuur & Milieu, Wageningen en het rapport ‘Naar waarde besteed, Over de implementatie van de Houtskoolschets’ van Alterra Wageningen UR.