Europese staatssteunregels raken ook herbestemming
De Europese regelgeving rondom staatssteun doet op veel fronten veel stof opwaaien. Een van de maatregelen houdt in dat corporaties hun sociale huurwoningen voor 90 procent moeten toewijzen aan huishoudens met een inkomen tot € 33.000. Dit betekent dat 650.000 huishoudens niet meer in aanmerking komen voor een sociale huurwoning. Naast het wonen komen ook investeringen in maatschappelijke voorzieningen, en zoals uit een recente brief van de Rijksadviseur Cultureel Erfgoed blijkt, de herbestemming van markante gebouwen onder druk te staan.
Bron: KEI kenniscentrum stedelijke vernieuwing
Wim Eggenkamp, Rijksadviseur voor het Cultureel Erfgoed, schreef in juni in een brief aan minister Middelkoop dat de doelstellingen rondom herbestemming in gevaar komen door de staatssteunregels. Herbestemming is met de Architectuurnota Een cultuur van ontwerpen juist één van de speerpunten van het kabinetsbeleid, schrijft hij. “Overtuigd van het feit dat herbestemmen behalve voor de leefbaarheid ook een bijdrage is aan een duurzame leefomgeving, hebben in de afgelopen jaren steeds meer corporaties de bereidheid getoond hun creativiteit en vakmanschap in te zetten om leegstaande gebouwen bij de tijd te brengen en weer een toekomst te geven. […] Corporaties mogen of durven door de nu voorgestelde regelgeving niet meer te herbestemmen/herontwikkelen, terwijl marktpartijen het niet willen vanwege een te laag rendement. Daarmee komt deze maatschappelijke zo belangrijke opgave stil te liggen”, aldus Eggenkamp in zijn brief. Om de herbestemming van een gebouw financieel rond te krijgen is borging door het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) van alle daarin onder te brengen functies wezenlijk, stelt Eggenkamp. “Bijna altijd zijn naast sociale functies, waaronder goedkope woningbouw, duurdere woningen of bedrijfsruimte nodig voor een redelijke exploitatie een duurzame toekomst van een dergelijk gebouw.” Eggenkamp waarschuwt ervoor dat wanneer deze borging wegvalt, de corporaties niet meer aan de aankoop van bijzondere gebouwen beginnen.
Hij stelt twee mogelijkheden voor in zijn brief:
“onder ‘diensten van algemeen belang’ wordt ook het herbestemmen of herontwikkelen van gebouwen verstaan die op rijks-, provinciale of gemeentelijke monumentenlijsten staan, dan wel gelegen zijn in een beschermd stads- of dorpsgezicht, of
bovengenoemde gebouwen op te nemen in de lijst van gebouwen die in de Europese beschikking nog als maatschappelijk vastgoed worden beschouwd en dus in aanmerking komen voor staatssteun.”
Maatschappelijk vastgoed
De voorstellen die Eggenkamp doet hebben betrekking op de striktere maatregelen die in de beschikking zijn opgenomen over het investeren in maatschappelijk vastgoed. Woningcorporaties ontvangen met de nieuwe regelgeving namelijk alleen nog staatssteun wanneer zij ‘zuiver maatschappelijke investeringen doen’. Hierdoor wordt hun speelruimte kleiner. Voorzieningen met een commercieel karakter, zoals bedrijfsverzamelgebouwen voor de onderkant van de markt en kleinschalige winkelstrips, komen niet meer in aanmerking voor staatssteun. Onderzoeksbureau Ecorys gaf aan dat het juist vaak de corporaties zijn die bereid zijn om dergelijke voorzieningen te ontwikkelen in minder krachtige wijken, het zijn projecten met investeringsrisico’s die de markt niet of minder snel oppakt. “Willen corporaties dat blijven doen, dan moet de financiering ervan dus puur op private leest worden geschoeid”, aldus onderzoeker Jeroen Plomp van Ecorys.
Vrees voor leegstand en verloedering
Ook Lisa Johnson, directeur van SLS Wonen in Leiden en oprichter van het Aedes-monumentennetwerk, stelt dat herbestemming van markante gebouwen onder druk komt te staan als de corporaties aan de strengere Europese regelgeving moeten voldoen. Zij vreest voor leegstand en verloedering. De lobby om versoepeling van de regels te bewerkstelligen is inmiddels in volle gang. Daarbij zal ook contact gezocht worden met het ministerie van OCW en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Johnson op de website Herbestemming.nu: “want met de modernisering van de monumentenzorg is vanuit OCW net erkend dat de corporaties hier een belangrijke rol hebben”.
Staatssteun aan corporaties
De invoering van de staatssteunregels vormt een belangrijke aanvulling op de herziening van het corporatiestelsel die voormalig minister Van der Laan ruim een jaar geleden naar de Tweede Kamer stuurde. Aanvankelijk zou de regelgeving al per 1 oktober in werking treden, maar op verzoek van de Tweede Kamer heeft de huidige minister Van Middelkoop (WWI) besloten om de invoering van de nieuwe regels per 1 januari 2011 in te laten gaan. Eerder dit jaar maakten in totaal 133 corporaties bezwaar tegen de, naar hun mening, onrechtmatige inmenging van Europa.
Meer informatie
Brief Rijksadviseur Cultureel Erfgoed Wim Eggenkamp, Advies herbestemming regelgeving corporaties, juni 2010
Herbestemming.nu, Europese regels remmen herbestemming, sept 2010