Leegstand agrarisch cultureel erfgoed
Agrarische gebouwen verliezen doorgaans hun functie bij het afbouwen en beëindigen van het agrarisch bedrijf. Dit proces duurt al gauw drie tot vijf jaar, en mogelijk nog langer. In die tijd krimpt de bedrijfsomvang door het afstoten van land (verkoop of verpachten) en dieren. Voor de agrarische gebouwen wordt een andere functie gezocht of ze staan leeg.
In de periode 2000-2012 zijn ruim 22.000 agrarische bedrijven in Nederland gestopt en is naar verwachting 21 miljoen m2 aan agrarische bebouwing vrijgekomen. Het gaat dan om gemiddeld 820 m2 agrarische bebouwing (woon- en bedrijfsgebouwen) per locatie.
De komende jaren blijft schaalvergroting in de landbouw doorgaan en zullen er naar verwachting tot 2030 nog ongeveer 24.000 agrarische bedrijven stoppen. Dit zijn bedrijven die momenteel een bedrijfshoofd ouder dan 50 jaar hebben en waar geen opvolger aanwezig is. Dit geldt dus voor bijna 40% van het huidige aantal agrarische bedrijven. Op deze vrijkomende agrarische locaties staat momenteel 40 miljoen m2 agrarische bebouwing. Het gaat om gemiddeld 1.650 m2 agrarische bebouwing (woon- en bedrijfsgebouwen) per locatie.
Agrarisch cultureel erfgoed
Het Rijk kan in Nederland agrarisch erfgoed beschermen door ze aan te wijzen als:
- rijksmonumenten;
- beschermde stads- en dorpsgezichten;
- wederopbouwgebieden;
- werelderfgoedgebieden.
Hoeveel van de agrarische bebouwing die momenteel nog voor agrarische doeleinden in Limburg in gebruik is, behoort tot het cultureel erfgoed (zoals aangewezen door het rijk)? De cijfers worden naar bouwperiode gecategoriseerd om er inzicht in te krijgen uit welke periode het agrarisch erfgoed stamt. De wederopbouw- en werelderfgoedgebieden worden buiten beschouwing gelaten omdat die in Limburg niet zijn aangewezen.
Agrarische rijksmonumenten
Er staan ruim 7.500 boerderijen op de rijksmonumentenlijst. Op ongeveer een kwart van deze locaties is in 2012 nog een geregistreerd agrarisch bedrijf actief (zie onderstaande tabel). Daarbij moet opgemerkt worden dat niet alle bebouwing bij een rijksmonument tot het cultureel erfgoed behoort. Bij een rijksmonumentale boerderij staan mogelijk ook stallen uit de schaalvergrotingsperiode die niet tot het monument behoren.
| Provincie | Aantal boerderijen | Aantal actieve agrarische bedrijven | Percentage actieve agrarische bedrijven |
|---|---|---|---|
| Limburg | 998 | 287 | 29 % |
| Nederland | 7590 | 1895 | 25 % |
Onderstaande tabel geeft inzicht in hoeveel agrarische bebouwing behoort tot de locaties waar een rijksmonument aanwezig is. Limburg kent de grootste omvang agrarische bebouwing behorende tot de Rijksmonumenten, waar in 2012 nog agrarische bedrijven actief zijn.
| Provincie | vooroorlogs | wederopbouw | schaalvergroting |
|---|---|---|---|
| Limburg | 0,31 miljoen m2 | 0,03 miljoen m2 | 2,1 miljoen m2 |
Beschermde stads- en dorpsgezichten
Landelijk gezien ligt ruim 1,3 miljoen m2 agrarische bebouwing in de beschermde stads- en dorpsgezichten. Daarvan stamt ongeveer 45% uit de periode van voor 1965 en 55% is in de schaalvergrotingsperiode tot aan nu gebouwd.
| Provincie | vooroorlogs | wederopbouw | schaalvergroting |
|---|---|---|---|
| Limburg | 0,052 miljoen m2 | 0,02 miljoen m2 | 0,15 miljoen m2 |
Totaal agrarische bebouwing binnen erfgoed rijksoverheid
In onderstaande tabel staat de totale omvang actieve agrarische bebouwing behorende tot de vier relevante erfgoedcategorieën van de rijkdoverheid. In totaal gaat het om 8,8 miljoen m2 agrarische bebouwing (7% van totale agrarische bebouwing), waarvan ongeveer de helft (4 miljoen m2) van voor 1965 is en qua erfgoed de te beschermen gebouwen zullen zijn.
| Provincie | vooroorlogs | wederopbouw | schaalvergroting |
|---|---|---|---|
| Limburg | 0,32 miljoen m2 | 0,40 miljoen m2 | 0,10 miljoen m2 |
De oplossingsrichtingen
Gezamenlijke en integrale aanpak
Inzetten op hergebruik blijft zeker nodig, maar het enkel zoeken van de oplossing in een ruimer planologisch beleid gericht op herbestemming en meer toestaan op het platteland is een te simpele en weinig effectieve benadering. Daarvoor is het vraagstuk te veelzijdig. Eén oplossing bljkt er niet te zijn. Het vraagt om een integrale en gebiedsgerichte benadering met een samenhangend stelsel van maatregelen en acties waarin alle betrokken partijne samen, en op meerdere fronten, deze veelzijdige prolematiek aanpakken. We onderscheiden in deze aanpak drie essentiële onderdelen.
Bewustwording en ondersteuning
- Kom tot een samenhangend verhaal over de kansen en mogelijkheden voor herbestemming
- Denk na over de toekomst van de bedrijfsgebouwen tijdens het afbouwen van het bedrijf
- Zorg voor een laagdrempelige ondersteuning bij sociale en/of financiële problemen
Belemmeringen wegnemen
- Ontwikkel nieuw instrumentarium, financieringsmogelijkheden en verdienmodellen voor sloop
- Vereenvoudigen procedure bestemmingswijzigingen
Ontwikkelingsgericht werken
- Positieve houding tegenover de veelheid aan initiatieven
- Integrale aanpak via gebiedsontwikkeling en -processen
- Bovenregionale afstemming en leren van elkaar
Leegstand biedt ook ruimte voor nieuwe ontwikkelingen
Er dient zich een aantal nieuwe opgaven en ontwikkelingen aan in de plattelandseconomie die kansen bieden voor hergebruik en sloop van agrarische bedrijfsgebouwen
- Energietransitie
- Biobased en circulaire economie
- Nieuwe agrofoodconcepten
- Broedplaats voor start-ups
* Een uitgebreide toelichting op deze oplosrichtingen is te vinden op de Poster Agrarisch Vastgoed
Laatst bewerkt op 21-06-2017
